Gęsta sieć network połączyła ze sobą najodleglejsze zakątki świata. Jak trafnie ujął to T. Friedman, „świat się spłaszczył” a na globalnym boisku gospodarczym, jako główni gracze znalazły się podmioty, które są w stanie połączyć się, konkurować i współpracować on-line ze sobą, w sposób niezauważalny nigdy wcześniej [Friedman 2006: 6-9] a usługi medyczne, tak jak inne dobra, stały się przedmiotem wymiany międzynarodowej. Internet pozwala na znalezienie podmiotów leczących rzadkie choroby a lekarze mogą porównywać zdobyte podczas leczenia – efekty i doświadczenia. Pacjent przestaje odgrywać rolę bezradnego chorego. Znając swoje prawa, może sam poszukiwać medyka, który będzie w stanie mu pomóc (Europa po wprowadzeniu transgranicznej opieki zdrowotnej) i tym samym staje się on częścią transnarodowej opieki medycznej.
Turystyka medyczna bywa określana fenomenem XXI wieku, rodzajem offshoringu usług medycznych, jednym ze skutków postepującej globalizacji, przemysłem czy kulturą masową. W opinii autora opracowania, turystyka medyczna jest formą podróży poza miejsce stałego zamieszkania, której głównym motywem jest poprawa zdrowia bądź estetyki ciała, rehabilitacja, odnowa sił psycho-fizycznych pod opieką lekarza specjalisty w gabinecie, klinice lub szpitalu połączona z szeroką gamą alternatywnych ofert spędzania wolnego czasu w danym mieście czy regionie [Rab-Przybyłowicz 2014:24].
Bonerill, G. Pennings i T. Mainil odwołując się do przeszłości – doszli do wniosku, że kiedyś turyści pielgrzymi wędrowali do wód i źródeł w poszukiwaniu leku na wiele dolegliwości. W XXI w. pielgrzym wyjeżdża do ośrodków SPA i wellenss i to za sprawą pośredników/agentów najczęściej korzysta z innych usług, które przestają być tylko zdrowotnymi (healthy) a zaczynają być medycznymi. Dlatego właśnie granica pomiędzy turystyką zdrowotną a medyczną mętnieje i zamazuje się a spoiwa łączące te dwie dziedziny czyli system opieki zdrowotnej, który umożliwia pacjentom dokonywać wyborów i korzystać z lepszej, dostępnej i o wyższej jakości opiece medycznej, stają się coraz bardziej elastyczne i opierają się o takie aspekty jak polityka, zarządzanie czy biznes w medycynie [D. Bonerill, G. Pennings i T. Mainil 2013:15] .
Na rysunku 1. przedstawiono podział turystyki zdrowotnej. Turystyka spa & wellness odnosi się zasadniczo do uzdrowiska i funkcji z nim związanych, które wykluczają ingerencje chirurgiczne – skorelowane z turystyką medyczną. Dlatego formy turystyki spa i wellness, jak i medyczną należy uznać za oddzielne podzbiory turystyki zdrowotnej. Jednak należy podkreślić, że obydwa motywy wyjazdu (medyczny i odnowy sił witalnych) mogą zostać zrealizowane przez tę samą osobę podczas jednej podróży – bądź oddzielnie, której główny cel wyjazdu (zaznaczone na niebiesko strzałki, których liczba może być znacznie większa, niż przedstawiona na rysynku) może być skorelowany z różnymi formami turystyki zdrowotnej.
Żródło: [Rab-Przybylowicz 2014:21]
Małoinwazyjność niektórych zabiegów medycznych oraz możliwość skorzystania z nich na terenie hotelu czy SPA sprawia, że wielu naukowców i eksplorerów rynku turystyki medycznej zastanawia się, gdzie przebiega granica pomiędzy turystyką zdrowotną a medyczną, zwłaszcza, że w niektórych krajach pojęcie turystyki zdrowotnej różnią się nieco od siebie [Carrera 2010: 469-84]. Należy podkreślić, iż już nie tylko poziom inwazyjności zabiegu, stan zdrowia turysty i poziom zamożności decydują często o tym z jakich poza medycznych usług, atrakcji turystycznych skorzysta on w wybranej destynacji turystycznej ale długość jego pobytu, częstotliwość powrotów do danej miejscowości turystycznej, atrakcyjność miasta czy regionu, dostarczenie mu odpowiednio wcześniej informacje na temat wydarzeń czy eventów. Co sprawia, iż poznanie potrzeb i motywów podróżowania ludzi na całym świecie staje się coraz bardziej złożone i będzie wymagało przeprowadzenia szczegółowych badań. Dostrzega się również coraz większą mobilność krajowych turystów, którzy biorąc pod uwagę rosnące podczas podróży zagranicznych nieprzewidziane koszty, barierę językową i inne ograniczenia (kulturowe, religijne) dzielące go od własnego kraju, coraz częściej decyduje się on na leczenie w państwie, w którym obecnie mieszka.
Międzynarodowa Organizacja Turystyki Medycznej zdefiniowała krajową turystykę medyczną, która określiła jako podróże do innego miasta czy regionu w celu skorzystania tam z usług medycznych (np. stomatologicznych, chirurgii plastycznej), których jakość i dostępność jest porównywalna lub wyższa od tych, oferowanych w miejscu stałego zamieszkania[1]. Podanie przez MTA definicji krajowej turystyki medycznej, oznacza dostrzeżenie tego zjawiska na wielu kontynentach.W Polsce krajowa turystyka medyczna rozwija się coraz bardzo dynamicznie, co uwarunkowane jest bardzo długimi okresem oczekiwania na wizytę u specjalisty i nierównomiernym występowaniem wysokospecjalistycznych placówek medycznych, profilujących się w rehabilitacji, leczeniu określonych schorzeń czy przeprowadzaniu skomplikowanych zabiegów (np. operacje tarczycy, serca, zmniejszanie piersi czy usuwanie głębokich żylaków), co zmusza Polaków do pokonywania nawet kilkusetkilometrowych odległości i coraz częściej do korzystania z oferty prywatnych podmiotów. Ponadto coraz więcej Polaków leczy zęby, usuwa laserem tatuaże bądź znamiona, poddaje się zabiegom chirurgicznym czy upiększającym podczas wyjazdów urlopowych, co stwierdzili przedstawiciele podmiotów medycznych z całego kraju, podczas ogólnopolskich badań autora przeprowadzonych w roku 2016.
Formy turystyki medycznej
W szerszym ujęciu turystykę medyczną można uznać za formę turystyki emigracyjnej (diaspora tourism), kiedy to indywidualnie bądź w grupie przyjaciół/bliskich, ludzie wyjeżdżają do ojczystego kraju, aby tam skorzystać z opieki zdrowotnej, do której mają zaufanie i respekt [Connel 2010: 161]. Jedni migrują szukając korzeni, kulturowych, które odświeżą ich wspomnienia, inni z braku ubezpieczenia które pokryłoby koszty leczenia w kraju w jakim aktualnie mieszkają czy z powodu braku znajomości języków obcych. W takiej sytuacji skorzystanie z opieki medycznej w ojczystym kraju wydaje sie być dla nich jak najbardziej naturalne. Polacy, którzy wyjechali już na stałe z kraju, zachowują się bardzo podobnie. Wracają do „swoich” lekarzy i umawiają się na kolejną- związaną z planowanym nawet za kilka miesięcy przyjazdem. Obecnie segment ten jest wysoko ceniony przez podmioty medyczne. Brak roszczeniowości, duże zrozumienie do wykonywanych procedur medycznych i docenianie inwestycji jakie ponosi klinika w celu poprawy swojej funkcjonalności to największe zalety tych klientów w ocenie badanych podmiotów[2]. Podobne zaufanie mają Hindusi – tak licznie latający do Indii z Wielkiej Brytanii czy Turcy- niemieccy imigranci.
W ujęciu wąskim – biorąc pod uwagę motywy podejmowane w celu wyjazdu poza miejsce stałego zamieszkania, w literaturze wyróżniono kilka określeń:
- turystyka chirurgiczna – termin ten powstał, by opisać praktykę podróżowania poza zamieszkania aby skorzystać z różnego rodzaju zabiegów chirurgicznych. Jej główną siłą napędową jest dostępność [Evans 2008: 1089–1095];
- farmaceutyczna turystka – to podróże do innego kraju w celu zakupu tańszych bądź niedostępnych w swoim kraju leków [Lubowiecki-Vikuk, Mucha 2015: 147–156];
- turystyka stomatologiczna – wyjazdy w celu skorzystania z tańszych usług stomatologicznych/ implantologicznych cieszą się największą popularnością na całym świecie;
- turystyka płodności lub turystyka reprodukcyjna (fertility tourism or reproductive tourism) jest formą turystyki medycznej polegającej na podróży do innego kraju w celu leczenia bezpłodności [Deomampo 2013 : 514-537]. Główne przyczyny wyjazdów to niższe ceny usług leczenia i zapładniania metodą in vitro oraz inne regulacje prawne dotyczące najczęściej możliwości zamrażania zarodków czy poddawania ich badaniom pod katem wyeliminowania pewnych chorób czy wad genetycznych.
Formy turystyki medycznej budzące najwięcej kontrowersji i emocji z etycznego punktu widzenia:
- Turystyka transplantacyjna – określana niekiedy mianem imperializmu zdrowotnego. Dotyczy wyjazdu w celu otrzymania organu od nieznanej osoby . Co roku tysiące zamożnych pacjentów z Europy Zachodniej, USA, państw arabskich, Japonii i Izraela przyjeżdżają każdego roku do Chin, Indii i Pakistanu, aby kupić nerkę, serce lub płuco. Robią to tym chętniej, że nerka od żywego dawcy funkcjonuje lepiej niż pobrana pośmiertnie. WHO potępia handel ludzkimi organami a deklarację stambulską z 2008 r. podpisało prawie 100 krajów [Piaseczny 2012:12 ];
- Turystyka samobójstwo lub eutanazję turystyka, (Suicide tourism, or euthanasia tourism) jest terminem używanym do opisania praktyki wyjazdu do kraju którego jurysdykcja pozwala na wykonanie wspomaganego samobójstwa kiedy pacjent jest nieuleczalnie chory[3]. Jednym z najbardziej kontrowersyjnych elementów działalności organizacji, które pomagają w samobójstwie, jest pomoc osobom znajdującym się w depresji oraz psychicznie chorym.
- Turystyka aborcyjna czyli podróżowanie z krajów o restrykcyjnych przepisach aborcyjnych (np. Irlandia, Polska) do krajów, w których są one łagodniejsze lub w mniejszym stopniu egzekwowane (np. Czechy, Litwa, Niemcy, Słowacja, Szwecja, Wielka Brytania)[4]
W turystyce medycznej coraz większą rolę zaczyna odgrywać telemedycyna, definiowana jako innowacyjna forma świadczenia usług medycznych i opieki zdrowotnej, wykorzystująca najnowsze osiągnięcia współczesnej medycyny, informatyki oraz telekomunikacji, koncentrująca się na wymianie informacji między pacjentem i lekarzem, a także między samymi lekarzami[5]. Usługi telemedyczne połączone z turystyką medyczną mogą dawać znaczną przewagę konkurencyjną szczególnie w zakresie opieki nad osobami przyjeżdżającymi na zabiegi z zagranicy. Po ich wykonaniu pacjent może wrócić do domu, gdzie nadal będzie monitorowany przez lekarzy, którzy wykonywali zabieg. Ponadto telemedycyna może się przyczynić do ograniczania nierówności w dostępie do zdrowia wynikających z różnic geograficznych, także na szczeblu lokalnym.
Definicje wybranych czynności wchodzących w skład telemedycyny[6]
- telekonsultacje: czynność medyczna polegająca na rozmowie pacjenta z lekarzem w ramach połączenia zdalnego; wynikiem diagnozy w tym przypadku może być przekazanie skierowania lub recepty;
- teleradiologia – usługa telemedyczna, w ramach której obrazy radiologiczne są przesyłane drogą elektroniczną pomiędzy dwoma lokalizacjami geograficznymi w celu ich interpretacji i na potrzeby konsultacji
W niektórych krajach azjatyckich – Indiach, Tajlandii i Malezji – od wielu lat placówki medyczne specjalizują się w teleradiologii i turystyce medycznej. W krajach tych jest wielu wysoko kwalifikowanych specjalistów, wykształconych w USA czy Wielkiej Brytanii, co gwarantuje wysoką jakość usług. Indie uczyniły z offshoringu usług jeden z ważnych elementów rozwoju kraju i mają największe przewagi komparatywne w świadczeniu wielu profesjonalnych usług medycznych. Około 80% offshoringu usług medycznych w Indiach pochodzi z placówek medycznych w USA. Prawie połowa amerykańskich szpitali przenosi do Indii różne usługi związane z opieką zdrowotną [Liberska 2012:5-11]. Zapewnia stałej kontroli stanu zdrowia pacjenta szczególnie w przypadku pacjentów z zagranicy pozwala ona przełamywać geograficzne bariery, eliminuje konieczność przyjazdu pacjenta na kolejna wizytę co znacznie zmniejsza ogólne koszty całego wyjazdu w celu medycznym.
Jest to fragment artykułu J.Rab-Przybyłowicz, Medical Tourism:Theoretical Considerations [w:] Looking for Health, Fitness, and Beauty, Studia Periegetica No. 2(16)/2016, s.13-31.
Cały artykuł w j.polskim można przeczytać tutaj: https://www.academia.edu/31246158/Turystyka_medyczna_rozwa%C5%BCania_teoretyczne
[1]Medical Tourism is where people who live in one country travel to another country to receive medical, dental and surgical care while at the same time receiving equal to or greater care than they would have in their own country, and are traveling for medical care because of affordability, better access to care or a higher level of quality of care. “Domestic Medical Tourism” is where people who live in one country travel to another city, region or state to receive medical, dental and surgical care while at the same time receiving equal to or greater care than they would have in their own home city, and are traveling for medical care because of affordability, better access to care or a higher level of quality of care. Medical tourism FAQ’s, What is Medical Tourism?
http://www.medicaltourismassociation.com/en/medical-tourism-faq-s.html
[2] Ogólnopolskie badania własne autora, przeprowadzone w roku 2016.
[3] Swiss voters back assisted suicide, BBC News: 15.05.2011, http://www.bbc.com/news/world-europe-13405376 [18.08.2016]
[4] Zgodnie z wyrokiem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w 1992 r., zarówno organizowanie turystyki aborcyjnej, jak i korzystanie z tych usług, jest legalne. Bezprawne jest tylko – w myśl prawa jednego z krajów – samo wykonanie zabiegu przerwania ciąży.
[5] http://telemedycynapolska.pl/firma/relacje-inwestorskie/rynek [18.08.2016]
[6]Official Journal of the European Union, Rapporteur: L. BOUIS Opinion of the European Economic and Social Committee on the ‘Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions on telemedicine for the benefit of patients, healthcare systems and society, Web, COM(2008) 689 final, 2009/C 317/15[11.08.2016]
