Analizując terminologię z zakresu nowej gałęzi gospodarki turystycznej, jaką jest właśnie turystyka medyczna, zauważono, że zarówno w piśmiennictwie polskojęzycznym, jak i zagranicznym pojawia się wiele nieścisłości, a same opisywane pojęcia wzajemnie się wykluczają. Niekiedy autorzy stosują̨ termin „turystyka medyczna” jako synonim turystyki: zdrowotnej, spa i wellness, uzdrowiskowej. Trzeba podkreślić, że takie eksplikatywne podejście wielu przedstawicieli różnych nauk, niewątpliwie może wynikać z faktu, iż dopiero od niedawna prowadzone są badania empiryczne z zakresu tej formy turystyki. Stąd należy uznać́, że pojęcie turystyki medycznej jest jeszcze niestabilne.
Turystyka medyczna sensu largo jest jedną z trzech – obok turystyki uzdrowiskowej oraz spa i wellness – form turystyki zdrowotnej (rysunek), będąc jednocześnie elementem turystyki narodowej, turystyki międzynarodowej oraz turystyki wewnątrzkrajowej. Istotne, że turystyka medyczna nie odnosi się jedynie do turystyki przyjazdowej i wyjazdowej, ale także do turystyki krajowej – co często pomijane jest w opisywanym zjawisku.
Miejsce turystyki medycznej w ogólnie przyjętej (wg UNWTO) strukturze podziału turystyki
Jak słusznie zwrócili uwagę N. Lunt i P. Carrera, niektórzy badacze uważają̨ turystykę zdrowotną i medyczną za takie samo zjawisko, choć w różny sposób je akcentują. W literaturze można spotkać się z podejściem, które traktuje turystykę medyczną, jako:
– obowiązkowy punkt wakacyjnego programu wyjazdu turystycznego (powiązana z turystyką wypoczynkową, VFR);
– tożsame z pojęciem globalnej opieki zdrowotnej (ang. global healthcare). Tym samym turystyka medyczna nie odnosi się̨ do opieki w przypadku zagrożenia zdrowia podczas pobytu pacjenta za granicą, lecz do głównego motywu wyjazdu – aspektu medycznego.
Problematyką badawczą z zakresu turystyki medycznej zajmowali się dotychczas w głównej mierze ekonomiści, stąd, np. M. Prochorowicz uznała, że turystyka medyczna to nic innego, jak łączenie leczenia z turystyką. Zapewne jest to duże uproszczenie, z którym można się nie zgadzać. Poznając zakres świadczonych usług medycznych, należy podkreślić, iż turystyka medyczna nie zawsze powiązana jest wyłącznie z przywracaniem komuś zdrowia. Z kolei, M. Sztorc terminu „turystyka medyczna” używa jako synonimu turystyki zdrowotnej, uzdrowiskowej, a nawet spa i wellness, taktując tym samym osoby uczestniczące w turystyce zdrowotnej jako turystów medycznych. Jest to z pewnością błędne założenie, które zamazuje rzeczywisty obraz ruchu turystycznego, gdzie nadrzędnym celem jest aspekt medyczny. Inne podejście prezentuje A. Białk-Wolf, która stwierdza, iż „turystyka medyczna polega na dobrowolnym przemieszczaniu się do obcego państwa w celu poddania się tam planowanemu leczeniu w celu ratowania zdrowia, podniesienia ja- kości życia lub poprawy wyglądu, z przyczyn finansowych, jakościowych lub z uwagi na niedostępność świadczeń w miejscu zamieszkania (wynikająca z braku personelu, wiedzy, sprzętu, procedur, zbyt długiego czasu oczekiwania lub ograniczeń prawnych), niejednokrotnie połączonym ze zwiedzaniem odwiedzanego miejsca, (…) dotyczy tylko aspektu międzynarodowego”. W tym ujęciu autorka wykluczyła turystyczno-medyczne wyjazdy krajowe. Natomiast, za najbardziej trafnie objaśnione pojęcie turystyki medycznej należy uznać wersję przyjętą przez J. Rab-Przybyłowicz, w świetle której, turystyka medyczna dotyczy wyjazdów poza granice swojego regionu lub kraju, których motywem jest pobyt w gabinecie, klinice lub szpitalu w celu poprawy zdrowia bądź urody pod opieką lekarza specjalisty.
W analizie niemieckojęzycznego piśmiennictwa dokonanej przez Białk-Wolf można spotkać się ze stwierdzeniem, że turystyka medyczna powiązana jest ze świadczeniem „ofert klinicznych” obejmujących pacjentów międzynarodowych, którzy sami płacą za swoje leczenie, a odbiorcami tych usług są klienci. Natomiast W. Berg podaje, że turystyka medyczna jest turystyką pacjentów, którzy czasowo przebywają poza miejscem stałego zamieszkania w celu leczenia lub zapobiegania chorobom. Tym samym turystyka medyczna określana jest jako podzbiór mobilnych pacjentów.
Wyrażenie „turystyka medyczna” jest powszechnie używane w praktyce pacjentów, którzy podróżują̨ poza stałą siedzibę̨ transgranicznych uzgodnień opieki zdrowotnej. Celem tych wyjazdów jest dostęp do szeroko rozumianych usług medycznych oferowanych za granicą, za które (zazwyczaj) pacjenci dokonują należności z własnych środków pieniężnych. Najchętniej wybieranymi usługami medycznymi są̨ usługi dentystyczne i coraz częściej – w mniejszym lub większym stopniu – usługi chirurgiczne, a także poszukiwanie udoskonalonych kosmetyków; ponadto różnego rodzaju operacje, np. ortopedyczne, serca, plastyczne są jednymi z wielu medycznych procedur wykonywanych w zagranicznych szpitalach, które przyciągają̨ międzynarodowych pacjentów.
Wymienieni badacze pominęli fakt, że turystyka medyczna może także dotyczyć tych turystów, którzy podróżują̨ wewnątrz własnego kraju. Lunt i Carrera podają, że turystyka medyczna jest to zorganizowana wyprawa poza stałe środowisko naturalne w celu poprawy lub przywrócenia zdrowia jednostek poprzez interwencję medyczną
Pojawiła się̨ także niezręczność w kwestii określenia adekwatnym terminem osoby biorącej udział w turystyce medycznej. Jak wskazali wspomniani badacze niezbędną jest konieczność rozwiązania problemów tożsamości turystów medycznych – tego, czy uważają się oni za konsumentów, pacjentów, klientów (czy turystów). W samym tylko piśmiennictwie zauważalne są perturbacje w tym zakresie. Można spotkać się ze stosowaniem takich określeń, jak: klient, turysta, konsument, pacjent, turysta–pacjent, pacjent (klient), pacjent–turysta lub bardziej precyzyjnych, jak np.: „turysta medyczny” nazywany alternatywnie „medycznym podróżnikiem”, „podróżnikiem wartości medycznych”, „podróżnikiem globalnej opieki zdrowotnej”.
Na tym tle próbując zdefiniować turystykę medyczną sensu stricto, należy przyjąć, że jest to świadoma działalność człowieka, w której podróżny (turysta medyczny) ma na celu uzyskanie szeroko pojmowanej opieki zdrowotnej – zarówno we własnym kraju, jak i za granicą – polegającej przede wszystkim na zachowaniu (pozyskaniu) lepszego stanu zdrowia lub/i estetycznego wyglądu własnego ciała, połączonego z wypoczynkiem, regeneracją sił fizycznych i psychicznych, zwiedzaniem atrakcji i walorów turystycznych oraz rozrywką.
Z ekonomicznego punktu widzenia należy wyróżnić dwie formy turystyki medycznej wynikające:
1) z orientacji na jakość (ewentualnie prestiż) – w odniesieniu do turystów medycznych pochodzących z krajów słabo rozwiniętych gospodarczo, którzy wyrażają chęć odbycia podróży do innego państwa, gdzie usługi medyczne świadczone są na najwyższym poziomie jakości (bądź oferta leczenia nie jest osiągalna w stałym miejscu zamieszkania) czy też z chęci zaakcentowania swojego statusu społeczno-zawodowego;
2) z orientacji na koszt – jest to forma (oszczędnej) turystyki ukierunkowana na tych turystów medycznych, którzy pochodzą z państw o wysokiej stopie innowacyjności medycznej i zamożności gospodarczej i – ze względu na niższą cenę usług – podróżują do krajów, w których świadczone są tańsze usługi medyczne (np. Tajlandia, Indie, Polska, Węgry, Bułgaria). Wraz z rozwojem turystyki medycznej rośnie znaczenie wyboru miejsca realizacji wypoczynku turystyczno-medycznego oraz jakości świadczonych usług. Ważną rolę w tym zakresie pełnią działania marketingowe poszczególnych podmiotów, których ideą jest zaspokajanie potrzeb i oczekiwań zarówno potencjalnych, jak i obecnych konsumentów usług turystyczno-medycznych. Poza różnymi instrumentami promocji turystyki medycznej najbardziej uznanym przez branżę jest osoba – o profesji nowej w turystyce – zwana medical tourism facilitator, czyli pośrednik organizujący i obsługujący ruch turystów medycznych. Do jego zadań należy m.in. stałe kontaktowanie się z turystą w poszczególnych etapach jego wycieczki, począwszy od wyjazdu (pomoc w wyborze placówki medycznej, formalności wizowe itp.), a skończywszy na powrocie do domu (dalsza organizacja opieki zdrowotnej w celach kontrolnych). Ponadto z badań Cormany i Baloglu wynika, że na amerykańskim (jaki europejskim) rynku usług pośrednicy turystyki medycznej wykazują tendencję do generalizowania informacji na swoich oficjalnych stronach internetowych, skupiając się bardziej na czynnikach mogących pomóc potencjalnemu turyście przyzwyczaić się̨ do myśli o podróży w celu medycznym bądź dostarczają informacji, aby turysta wiedział czego może się spodziewać. Na pozostałych rynkach poszczególnych kontynentów pośrednicy turystyki medycznej skupiają się bardziej na osobistych informacjach dotyczących czasu, jaki turysta powinien spędzić w kraju przeznaczenia, zaś rzadziej koncentrują się na przygotowaniach do takiego rodzaju wyjazdu turystycznego.
W Polsce edukuje się specjalistów z zakresu turystyki medycznej. Na krajowym rynku znajduje się kilkanaście podmiotów turystycznych (m.in.: MTA Poland, Meditravels.pl, Medinpoland, Biuro Podróży i Turystyki Almatur w Łodzi i inne) oraz dwa stowarzyszenia (Polskie Stowarzyszenie Turystyki Medycznej oraz Klaster „Medycyna Polska Południowy-Wschód”) działające na rzecz turystyki medycznej.
Fragment artykułu: Lubowiecki-Vikuk AP., Turystyka medyczna przejawem współczesnych trendów i tendencji w turystyce, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 699, „Ekonomiczne Problemy Usług” 2012, nr 84, s.553-568.
